Waarom besteden wij er deze keer speciale aandacht aan? Dat heeft alles te maken met de column die ruim een week geleden is gepubliceerd met het ‘Burgerberaad’ als onderwerp. Volgens de Rijksoverheid betreft dat een groep inwoners, die door middel van loting tot stand komt om de politiek te adviseren of helpen om te beslissen over een specifiek onderwerp. Zo’n burgerberaad kan buiten de regering of het parlement ook worden georganiseerd binnen de gemeente of de provincie. De overheid die het organiseert, kan daar verschillende doelen mee hebben. Bijvoorbeeld om beter te begrijpen hoe inwoners tegen een vraagstuk aankijken of om mensen goed te betrekken bij lastige besluiten die moeten worden genomen.

Meer spreekrecht voor de inwoners

In de bedoelde column breekt de schrijver een lans voor David Van Reybroek, Belgisch cultuurhistoricus, archeoloog en schrijver. Hij is van oordeel dat burgers meer spreekrecht moeten krijgen dan alleen via verkiezingen. Tot zover is dat eenzelfde doel als bij het referendum. Maar dat ligt duidelijk anders bij zijn uitspraak ’het stemrecht is per saldo net zo’n politieke gelijkmaker als de loting’. Ook bij loting wordt namelijk een keuze gemaakt en leidt dat tot de uitverkiezing van een kleine minderheid. ‘Een persoon een stem’ geeft immers iedereen de kans om zijn zegje te doen; dus ook de onverschillige, de haatdragende, de wraakzuchtige en de domme personen onder ons, aldus Van Reybrouck. Het is daarbij uiterst opvallend dat hij zegt referenda ongeschikt te achten, zodra er moet worden besloten over ingewikkelde politieke dossiers. Dat moet vooralsnog echter ook als een opvatting worden gekwalificeerd. Koen van der Krieken, coördinerend beleidsmedewerker directie Democratie en Bestuur van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, schreef in oktober 2019 een uitgebreid Proefschrift ter verkrijging van de graad van doctor aan Tilburg University. Hij deed uitgebreid onderzoek naar georganiseerde referenda: ’Winst of verlies: Het lokale referendum in Nederland 1906-2018’

Absolute voorwaarde: tijdig de juiste én volledige informatie

De democratie in een vorm van publieke besluitvorming, waarin informatievergaring, overleg en de uitwisseling van argumenten centraal staan, is volgens Van Reybrouck beter. Daarbij gaat hij gemakshalve ervan uit dat bij referenda er alleen een ja of nee, of voor of tegen als reactie van de inwoners mogelijk zou zijn. Van der Krieken stelt echter dat het bijvoorbeeld binnen de gemeente staat of valt met al dan niet de bereidheid van de gemeenteraad en het College van B&W. Voor een goed besluitvormingsproces dient tenminste al vanaf het in te brengen raadsvoorstel serieus te worden omgegaan met het verstrekken van de juiste en glasheldere informatie. Daarmee wordt dan tevens afdoende gereageerd op de kritiek die door Van Reybrouck wordt geuit m.b.t. de referenda: “Het zou beter zijn om geïnformeerd te kiezen dan te stemmen over iets waar je weinig vanaf weet.” Juist via een referendum is het prima mogelijk om het ongenoegen, de onkunde en het onderbuikgevoel inzake een bepaald onderwerp in kaart te krijgen.

Nederland kent geen opkomstplicht bij verkiezingen

Feitelijk zijn de door ons gekozen volksvertegenwoordigers geen afspiegeling van de gehele bevolking, maar slechts een deel daarvan. Naarmate de opkomst bij verkiezingen lager worden, groeit de vraag of hetgeen in onze Grondwet staat over ’stemmen zonder last of ruggespraak’ ofwel het mandaat de vlag is die nog wel volledig de lading dekt?! Van oudsher werd de gewogen loting uitgevoerd door kandidaten in verschillende lotingscategorieën te plaatsen. De categorie bepaalde dan de kans op toelating. De procedure op die wijze inrichten, vergt zeker tegenwoordig een hoop lastige beslissingen. In het ideale geval worden deze keuzes op basis van een afweging gemaakt, enerzijds op validiteit ofwel het effect op de (rechts)geldigheid en anderzijds op diversiteit ofwel de verscheidenheid van de argumenten. Hoe dan ook, bij loting wordt niet elke inwoner in de gelegenheid gesteld om zijn eigen voorkeur uit te spreken!

In tegenstelling tot België kennen we in ons land geen verplichting om als kiesgerechtigde deel te nemen aan Europese, landelijke, provinciale en gemeentelijke verkiezingen. Wij Nederlanders worden niet door regel of wet gedwongen om te stemmen. Dat houdt in dat wanneer wij bijvoorbeeld niets met politiek of een bepaald onderwerp te maken willen hebben, wij probleemloos verstek kunnen laten gaan. Dat mag volgens de democratische gedachte echter nooit ertoe leiden dat andere inwoners niet in de gelegenheid gesteld worden om bij serieuze vraagstukken hun mening te geven. Referenda bieden daarvoor een prima oplossing!

Daarom komen we binnenkort met een politieke petitie om samen met jou en jullie bij de gemeenteraad erop aan te dringen zo spoedig mogelijk te besluiten tot de definitieve vaststelling van de vereiste verordening voor het houden van referenda over te gaan.

Mocht je zelf vragen of opmerkingen voor ons hebben, voel je vrij om ons te mailen. We staan iedereen graag te woord. referendum.waalwijk@gmail.com

Arie van Iersel, Rob Bonninga, Theo Weijters namens referenda voor Waalwijk.