Het oosterse ontwerp van de Sint-Jan was destijds behoorlijk gewaagd voor een klein stadje als Waalwijk. De bouw van de koepel was een spektakel dat veel publiek trok. En de toren moest natuurlijk hoger zijn dan die van de Clemenskerk, want prestige telde nu eenmaal, in het rijke Roomse leven. Al deze feitjes komen voorbij in het boek 100 jaar Sint-Jan, ‘Koepels uit elkaar geboren’, dat zondag 3 november gepresenteerd wordt in de kerk zelf.

Door Hetty Dekkers

Historicus Jan van Oudheusden kreeg vier jaar terug al de opdracht om het boek te schrijven. Hij deed dat geheel pro deo, de opbrengst is voor de kerk zelf. “Ik ben er drie jaar mee bezig geweest, maar vond het leuk om te doen. Mijn vader heeft die kerk zien bouwen, zelf ben ik er als kind misdienaar geweest, nu geef ik er rondleidingen. Dus het onderwerp stond heel dicht bij mij.” De titel van het boek, ‘Koepels uit elkaar geboren’, komt uit een 19e eeuws gedicht van politicus Schaepman. “Als je met een drone boven de kerk vliegt, zie je dat het net lijkt of alle koepels uit elkaar geboren worden”, verklaart Van Oudheusden.

Ongebruikelijk ontwerp

De Sint-Jan viert volgend jaar zijn eeuwfeest. In november 1925 werd er de eerste heilige mis gevierd, na slechts twee jaar bouwen. “Er was voldoende geld om meteen door te pakken”, verklaart Van Oudheusden die snelheid. Architect Willem Valk had zich laten inspireren door de Hagia Sophia in Constantinopel, nu Istanboel. “Hij en zijn collega’s waren geïmponeerd door de oosterse, byzantijnse bouwstijl. Ze vonden de neogotische kerken te langwerpig, het publiek zat te ver van de pastoor. Een ronde kerk als de Sint-Jan gaf meer gemeenschapszin, zo was de gedachte.” Dat ook het kerkbestuur voor een ongebruikelijk oosters ontwerp durfde te kiezen, was volgens Van Oudheusden wel heel bijzonder. “Die mensen stonden niet bekend als al te progressieve lui. Maar de bouwprijs, 360.000 gulden, beviel hun wel. Waalwijk was toen nog maar net gefuseerd met Baardwijk en Besoijen en had in totaal 10.000 inwoners. Heel gewaagd dus, de keuze voor zo’n enorme tempel in de stadskern.”

Baldakijn en unieke glas-in-loodramen

Als het gaat om het interieur is Van Oudheusden zelf vooral gecharmeerd van de kruisweg van Charles Eyck, de glas-in-loodramen van Willem Wiegmans en het baldakijn, dat moest refereren naar de lederindustrie. “Valk heeft het baldakijn zelf ontworpen, zilversmid Marinus Zwollo heeft het gemaakt. Ik heb voor het boek met nakomelingen van alle makers en ontwerpers van destijds gesproken. De dochter van Zwollo vertelde me dat haar vader maandenlang koperplaten in vorm heeft staan slaan voor dat baldakijn. Hij had er een zere schouder van.”

Het baldakijn zat al in de kerk bij de opening, dat geldt niet voor de kruisweg van Eyck. “Aanvankelijk hingen er schilderijen, die niet in de paraboolvormige nissen pasten. Pas toen er weer genoeg geld was, in 1941, kreeg Eyck opdracht de staties te maken. Hij deed dat van klei, met veel reliëf. De meeste staties zijn ingekleurd, omdat het kerkbestuur en de parochianen dat mooier vonden. In 1943 mocht Eyck niet meer werken van de Duitse bezetters, omdat hij weigerde lid te worden van Kulturkammer. Enkele staties zijn daarom nog origineel in terra cotta kleur.”

De glas-in-loodramen van Wiegmans zijn vrijwel uniek in Nederland, weet Van Oudheusden. Wie vanuit de kerkbanken omhoog kijkt, ziet in de onderste rand van de koepel strakke, frontale afbeeldingen van onder meer zestien profeten uit het oude testament. “Die zijn gemaakt volgens de stijl van Beuron, die zie je vrijwel nergens in Nederland.”

Boekpresentatie

Het boek ‘100 jaar Sint-Jan, Koepels uit elkaar geboren’ wordt zondag 3 januari gepresenteerd in de Sint-Jan, aanvang 14.00 uur. Tot die tijd kost het boek, bij intekening, 19,95 euro, daarna ligt het bij de Read Shop en de kerk zelf te koop voor 24,95 euro. Het telt 254 pagina’s en is rijkelijk geïllustreerd met, soms unieke, foto’s.